خاتمیت و کمال دین

مسلمانان، بر این عقیده اتفاق و اجماع دارند که پیامبر گرامی اسلام ـ صلّی الله علیه و آله ـ آخرین و برترین پیامبر الهی؛ و شریعت اسلام، آخرین و کامل‎ترین شریعت آسمانی است. این عقیده از ضروریات دین اسلام به شمار می‎رود و هر کس آن را انکار کند، در حقیقت، نبوت پیامبر اکرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ را انکار کرده است. قرآن کریم و احادیث معتبر اسلامی به روشنی بر خاتمیت دلالت می‎کنند، و اعتقاد مسلمانان در باب خاتمیت از این دو منبع دینی سرچشمه می‎گیرد.

قرآن و خاتمیت

آیاتی که بر خاتمیت دین به واسطة شریعت اسلام و نبوت پیامبر اکرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ دلالت می‎کنند، دو دسته‎اند:

1. آیاتی که با مدلول مطابقی و با صراحت بر خاتمیت دلالت می‎کنند.

2. آیاتی که با مدلول التزامی بر خاتمیت دلالت دارند.

یکی از آیاتی که به روشنی بر خاتمیت دلالت می‎کند، این آیة شریفه است که می‎فرماید:

«ما کانَ مُحَمَّدٌ أَبا أَحَدٍ مِنْ رِجالِکُمْ وَ لکِنْ رَسُولَ اللَّهِ وَ خاتَمَ النَّبِیِّینَ».[1]      

محمد ـ صلّی الله علیه و آله ـ پدر هیچ یک از مردان شما نیست، بلکه فرستادة خدا و پایان بخش پیامبران است.

قسمت دوم آیه، مسئلة نبوت پیامبر اکرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ را مطرح کرده و او را به عنوان پایان بخش سلسلة پیامبران معرفی می‎نماید. در این قسمت از آیه نخست به مقام رسالت پیامبر اسلام ـ صلّی الله علیه و آله ـ اشاره نموده پس از این از او به عنوان آخرین پیامبر الهی یاد شده است و این بدان جهت است که نسبت میان نبوت و رسالت، از قبیل نسبت میان عام و خاص است، به این معنا که هر نبی‎ای رسول نیست، ولی هر رسولی نبی می‎باشد، و در نتیجه رسول خاص، و نبی عام است؛ زیرا مقام نبوت مربوط به دریافت خبرهای مهم آسمانی، و مقام رسالت مربوط به ابلاغ آن خبرها به مردم و کوشش در جهت تحقق یافتن آن‎ها در جامعة بشری است. در هر حال، خواه مصداق نبی و رسول یکسان باشد یا متفاوت، از نظر مفهومی، نبوت اعم از رسالت است. یعنی نبوت بدون رسالت قابل فرض است، ولی رسالت بدون نبوت قابل فرض نیست؛ چرا که شخص نخست باید به مقام نبوت برسد و حقایق و معارف الهی را از طریق وحی دریافت کند، آن‎گاه به ابلاغ و اجرای آن‎ها مأموریت یابد.

بدین جهت قرآن کریم به جای آن که پیامبر اکرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ را آخرین رسول خدا معرفی کند، او را آخرین پیامبران الهی معرفی کرده است تا هم‎زمان دال بر خاتمیت رسالت و نبوت باشد.

دسته دوم آیاتی است که جهانی بودن پیامبر اکرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ را بیان می‎کنند و در ضمن بر خاتمیت نبوت آن حضرت نیز دلالت دارند؛ زیرا الفاظی که در این آیات به کار رفته است، هم از نظر مکانی عمومیت و اطلاق دارد، و هم از نظر زمانی. عمومیت و اطلاق زمانی آن‎ها نیز، علناً بیانگر خاتمیت می‎باشد. اینک نمونه‎هایی از این آیات را یادآور می‎شویم:

«وَ أُوحِیَ إِلَیَّ هذَا الْقُرْآنُ لِأُنْذِرَکُمْ بِهِ وَ مَنْ بَلَغَ».[2]   

این قرآن بر من نازل شده است، تا به واسطة آن شما و هر کس را که قرآن به او برسد، انذار کنم.

«وَ ما أَرْسَلْناکَ إِلاَّ کَافَّةً لِلنَّاسِ بَشِیراً وَ نَذِیراً».[3]   

و ما تو را نفرستادیم مگر این که برای همه مردم بشارت دهنده و بیم دهنده باشی.

«وَ ما أَرْسَلْناکَ إِلاَّ رَحْمَةً لِلْعالَمِینَ».[4]   

ما تو را نفرستادیم مگر این که مایة رحمت برای جهانیان باشی.

«تَبارَکَ الَّذِی نَزَّلَ الْفُرْقانَ عَلی عَبْدِهِ لِیَکُونَ لِلْعالَمِینَ نَذِیراً».[5]   

زوال ناپذیر و صاحب خیرات و نعمت‎های بسیار است خداوندی که فرقان (قرآن) را بر بندة خود فرو فرستاد تا مایة انذار جهانیان باشد.

«شَهْرُ رَمَضانَ الَّذِی أُنْزِلَ فِیهِ الْقُرْآنُ هُدی لِلنَّاسِ».[6]    

رمضان ماهی است که قرآن در آن نازل شده است تا هدایتگر بشر باشد.

و آیات دیگر از این قبیل که بر جهانی بودن رسالت پیامبر اکرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ و شریعت اسلام، و در نتیجه خاتمیت بودن آن دلالت می‎کنند.[7]   

خاتمیت در احادیث اسلامی

احادیث مربوط به خاتمیت دین به واسطة شریعت اسلام ـ به ویژه در کتب حدیث شیعه ـ بسیار است. معروف‎ترین حدیث در این‎باره، حدیث منزلت است که از نظر سند قطعی، و از نظر دلالت بر خاتمیت نیز صراحت دارد. پیامبر اکرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ در این حدیث نسبت علی ـ علیه السلام ـ به خود را از قبیل نسبت هارون به موسی ـ علیهما السلام ـ دانسته است، و در ادامه می‎فرماید: «با این تفاوت که هارون پیامبر بود، ولی علی ـ علیه السلام ـ پیامبر نیست»؛ زیرا پس از رسول خدا ـ صلّی الله علیه و آله ـ پیامبری برگزیده نخواهد شد، چنان که فرمود:

«اَنْتَ مِنِّی بِمَنْزِلَةِ هَارُونَ مِن مُوسَی اِلّا اَنَّهُ لَا نَبیَّ بَعْدِی».[8]    

احادیث دیگری نیز از پیامبر اکرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ دربارة خاتمیت نقل شده است که شمارة آن‎ها متجاوز از سی روایت است.[9]     

در نهج‎البلاغه نیز مسئله خاتمیت به صورت مؤکد و مکرر بیان شده است. حضرت علی ـ علیه السلام ـ در اولین خطبه چنین فرموده است:

«بعث الله محمداً ـ صلّی الله علیه و آله ـ لِانْجَازِ عِدَتِهِ وَ اِتْمَامِ نَبُوَّتِهِ.»

خداوند حضرت محمد ـ صلّی الله علیه و آله ـ را برای عملی ساختن وعدة خویش و به اتمام رساندن نبوت خویش برگزید.

و در خطبة 83 نیز فرموده است:

«اَیُّهَا النَّاسُ، خُذُوَها مِنْ خَاتِمَ الْنَّبیینَ فِی انَّهُ یَمُوتُ مَنْ مَاتَ مِنَّا وَ لَیْسَ بِمَیِّتٍ...»

ای مردم! این مطلب را از آخرین پیامبران دریافت کنید که کسانی از ما می‎میرند ولی در حقیقت نمرده‎اند...

در احادیث نقل شده از دیگر ائمه اهل بیت ـ علیهم السلام ـ نیز بر این که شریعت اسلام، آخرین شریعت الهی است، تصریح شده است. از جمله این حدیث شریف از امام صادق ـ علیه السلام ـ روایت شده است که فرمود:

«حَلَالُ مُحَمَّدٍ حَلالٌ اِلی یَوْمِ الْقِیَامَةِ، وَ حَرامُهُ حَرامٌ اَبَداً اِلی یَوْمِ الْقِیَامَةِ، لَایَکُونُ غَیْرُهُ وَ لا یَجِیءُ غَیْرُهُ».[10]    

حلال محمد ـ صلّی الله علیه و آله ـ تا روز قیامت حلال، و حرام او تا روز قیامت و همواره حرام است، چیزی مغایر با آن نخواهد بود، و نخواهد آمد.

روایات منقول از ائمه طاهرین ـ علیهم السلام ـ در این‎باره، درحد تواتر است، که ما به دلیل رعایت اختصار و نیز قطعی بودن این مسئله در میان مسلمانان، به نمونه‎های یاد شده بسنده می‎کنیم.[11]    

دیدگاه‌های دیگران ()